عیب‌یابی الکتروموتورها یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در نگهداری و تعمیرات تجهیزات صنعتی و خانگی است. الکتروموتورها به دلایل مختلفی ممکن است دچار خرابی یا افت عملکرد شوند و اگر به‌موقع و به‌درستی عیب‌یابی نشوند، می‌توانند منجر به توقف خطوط تولید، کاهش بهره‌وری یا حتی سوختن کامل موتور شوند. برای عیب‌یابی دقیق، باید هم با ساختار داخلی موتور آشنا بود و هم نشانه‌های ظاهری و عملکردی خرابی را به‌خوبی تشخیص داد.
نخستین گام در عیب‌یابی، بررسی وضعیت ظاهری موتور است. باید از نظر وجود بوی سوختگی، تغییر رنگ در سیم‌پیچ‌ها، زنگ‌زدگی، روغن‌ریزی، لرزش غیرعادی، صداهای غیرمعمول یا داغ شدن بیش از حد موتور بررسی انجام شود. این نشانه‌ها می‌توانند راهنمای خوبی برای شناسایی نوع خرابی باشند.
یکی از رایج‌ترین مشکلات در الکتروموتورها، خرابی بلبرینگ‌ها یا یاتاقان‌هاست. اگر موتور با صدای غیرعادی مانند سایش یا کوبش کار کند یا لرزش زیادی داشته باشد، احتمال دارد بلبرینگ‌ها دچار خرابی شده باشند. این مشکل معمولاً با باز کردن پوشش‌ها و چرخاندن شفت با دست قابل بررسی است. اگر شفت به‌سختی حرکت کند یا صدای خش‌خش بدهد، بلبرینگ باید تعویض شود.
یکی دیگر از موارد مهم در عیب‌یابی، بررسی سیم‌پیچ‌های داخلی موتور است. اگر موتور روشن نمی‌شود، ناگهان خاموش می‌شود یا فیوز می‌پَرد، احتمال دارد یکی از سیم‌پیچ‌ها سوخته یا اتصال کوتاه ایجاد شده باشد. با استفاده از یک اهم‌متر یا مولتی‌متر می‌توان مقاومت بین سیم‌پیچ‌ها را اندازه‌گیری کرد. اگر مقاومت بین فازها صفر یا بی‌نهایت باشد، نشانه‌ای از سوختگی یا قطعی در سیم‌پیچ‌هاست.
اتصال زمین (بدنه) نیز باید بررسی شود. در صورت تماس سیم‌پیچ با بدنه موتور، جریان نشت کرده و باعث پریدن فیوز یا عملکرد غیرعادی موتور می‌شود. با تست عایق‌سنج (مگر)، می‌توان از سلامت عایق‌بندی سیم‌پیچ‌ها اطمینان حاصل کرد. مقاومت بین سیم‌پیچ و بدنه باید بسیار بالا (در حد مگااهم) باشد.
در برخی موارد، خرابی خازن در الکتروموتورهای تک‌فاز می‌تواند علت روشن نشدن یا با تأخیر روشن شدن موتور باشد. خازن‌ها به‌مرور زمان فرسوده یا خشک می‌شوند. اگر موتور صدای وزوز بدهد اما راه نیفتد، احتمال زیاد خازن خراب شده و نیاز به تعویض دارد.
در الکتروموتورهایی که از درایو یا اینورتر استفاده می‌کنند، خرابی در مدارات کنترل یا تنظیمات نادرست می‌تواند باعث عملکرد ناقص موتور شود. در این موارد باید پارامترهای درایو بررسی شده و با کمک دفترچه راهنما، تنظیمات صحیح اعمال شود. گاهی نیز نوسانات شدید ولتاژ یا اختلال در فازها باعث عملکرد غیرعادی موتور می‌شود.
در مواردی که موتور قدرت کافی برای راه‌اندازی بار را ندارد، باید بار مکانیکی نیز بررسی شود. گاهی مشکل از گیرکردن یا خرابی در بخش مکانیکی متصل به موتور است نه خود موتور. در این حالت، موتور تحت بار زیاد گیر کرده و داغ می‌شود یا به‌درستی راه نمی‌افتد.
در نهایت، اگر همه بخش‌ها بررسی شد و عیب مشخص نشد، بهتر است موتور توسط تعمیرکار متخصص باز شده و بررسی کامل داخلی صورت گیرد. در برخی موارد نادر، ممکن است ایرادات از روتور، کلکتور، یا شیارهای داخلی باشد که فقط با باز کردن کامل موتور قابل تشخیص است.
عیب‌یابی منظم و دقیق، علاوه‌بر افزایش عمر مفید الکتروموتور، از بروز خرابی‌های پرهزینه و توقف ناگهانی جلوگیری می‌کند و به بهینه‌سازی بهره‌وری سیستم کمک شایانی می‌کند.
